گوشه‌ای از آموزه‌های اسلام درباره معامله | تجارت براساس فضیلت

حمیده ذاکری | شهرآرانیوز؛ بسیاری از ما به‌دلیل توصیه‌های دینی درباره ساده‌زیستی و قناعت، تصور می‌کنیم که دین اسلام میانه‌ای با کسب‌وکار‌های مالی و تجارت ندارد، درحالی‌که اسلام برخلاف سایر ادیان نه‌تنها تجارت و فعالیت اقتصادی را منع نمی‌کند، بلکه برای توسعه زندگی مسلمین آن را توصیه کرده و مانند سایر امور برای آن، احکام و ضابطه‌هایی تعیین کرده است تا مردم در چارچوبی الهی به کسب وکار و فعالیت اقتصادی بپردازند.

بر این اساس، تجارت در دین ما برپایه معنویت و فضیلت بنا شده و در آیات و روایات و اصول فقهی، توصیه‌هایی برای تجار آمده است که مهم‌ترین آنها، رعایت عدل و انصاف است؛ زیرا همان‌طور که گفته شد، تجارت و فعالیت اقتصادی و کسب درآمد مانند سایر امور باید در خدمت به مردم و رونق زندگی مسلمانان نقش داشته باشد و جز این پسندیده نیست؛ به همین دلیل آن که وارد فعالیت اقتصادی می‌شود، لازم است پیش از هرکار با این احکام و اصول آشنا شود و خود را برای این مسیر آماده سازد. در ادامه نگاهی به انواع معامله براساس آموزه‌های دینی خواهیم انداخت.

دور اینها را خط بکش!

خوب است بدانیم که براساس آموزه‌های دین، دسته‌ای از معاملات حرام هستند و لازم است هرکدام از ما که می‌خواهیم فعالیتی اقتصادی انجام دهیم، از آنها دوری کنیم. مهم‌ترین چیزی که در معامله نهی شده است، تقلب و غش در معامله است. پس از آن درباره فریبکاری و پنهان‌کاری در معامله، هشدار داده شده است و در نهایت بده‌بستانی که در آن یک‌طرف با فریبکاری متضرر شود، حرام دانسته شده است. همچنین کمک به ظالم در ظلمش، حرام است و روشن است که علت ممنوع بودن این نوع معاملات، صرفا مسائل اخلاقى است که در اولى و دومى، رعایت خریدار و فریب ندادن او و در سومى، کمک نکردن به ظلم است.

مسئولیتی که واجب است

خوب است بدانید که در اسلام، انجام برخی معاملات توصیه شده است. این توصیه هم درحقیقت براساس همان اصل خیررسانی و گره‌گشایی از مردم است و به اموری از مسلمین اشاره می‌کند که باید به‌عهده گرفته شود و مسئولیتی است که واجب است. از نظر فقه اسلامى، تمام فعالیت‌هاى اقتصادى که نظم و نظام و قوام جامعه بر آن متوقف است، واجب کفایى است و اگر در موردى فقط افراد معدودى قدرت آن معاملات را داشته باشند، بر آنها واجب عینى مى‌شود. در این مسئله، سایه اخلاق کاملا مشهود است که معیار نفع و راحتى عموم و استوار بودن پایه‌هاى اجتماع است؛ اگرچه نفع شخصى آن‌چنانی براى فروشنده نداشته باشد و حتى کار پرزحمتى باشد.

در ادامه حتما بخوانید حلال و بابرکت معامله کنیم | بررسی احکام داد و ستد در اسلام

معامله‌ای که پسندیده است

دسته‌ای دیگر از معاملات، مستحب خوانده شده‌اند و ناظر به اصول اخلاقی است که برای انجام فعالیت‌های اقتصادی در اسلام درنظر گرفته شده است. در این‌باره آمده است که اگر فروشنده‌اى جنسى را به مشترى فروخت و تمام خیارات معامله را اسقاط کرد ولى بعد، مشترى یا خریدار پشیمان شد و درخواست فسخ معامله را کرد، در اینجا گرچه برهم زدن معامله بر فروشنده لازم و واجب نیست، این کار مستحب و شایسته است.

این حکم برگرفته‌شده از روایات متعددى است که از ائمه (ع) رسیده است؛ ازجمله امام‌صادق (ع) مى‌فرمایند: «هر مسلمانى معامله خود با مسلمان دیگرى -که تقاضاى فسخ دارد- را برهم زند، خدا گناهانش را مى‌بخشد» (المقنع، ص ۲۹۹، باب ثواب‌الأعمال).

این کار شایسته تو نیست

دسته آخر از معاملات، گروهی هستند که هرچند حرام شمرده نشده‌اند، درباره شایستگی آنها تردید وجود دارد و بهتر است که شخص از آنها پرهیز کند؛ به‌طور مثال اسلام ورود در معامله شخص دیگر را شایسته نمى‌داند؛ یعنى اگر شخص مسلمانى با مسلمانى دیگر وارد معامله شد و قیمت مشخص شد -اگرچه هنوز معامله قطعى نشده باشد- و براى شخص سوم، آن کالا حتى با قیمت بیشتر نیز منفعت داشته باشد، مکروه است که وارد معامله شود و معامله آن دو نفر را برهم زند. این توصیه هم مانند سایر بخش‌ها به توجه دین به اخلاق و رفتار حسنه، شهادت می‌دهد؛ امری که باید در همه فعالیت‌هایمان درنظر بگیریم.